Column door Pierre Winkler
In een opiniestuk van 17 juni jl. uit Annemarie Kok, verbonden aan de Universiteit Groningen, ernstige kritiek op de zogeheten ‘participatieve democratie’ waarin burgers in het hele politieke beleidsproces intensief betrokken worden. Dat hele inspraakcircus leidt tot chaos, constateert ze, en burgers die zich alleen maar minder in plaats van meer gehoord voelen. Zandvoortse politici en ambtenaren hebben dit onlangs nog bij een inspraakavond over het parkeerbeleid letterlijk ‘aan den lijve’ ondervonden. Maar hoe moeten we het dan wel goed en democratisch doen?
De waarschuwingen van Kok zijn niet nieuw. Ik heb er lang geleden eens een artikel over geschreven voor het Haarlems Dagblad en zelf wijst Kok ook al op een veel eerder verschenen vernietigend rapport van de Raad van State. “Een goed functionerende overheid betekent dat de overheid voor iedereen toegankelijk is en dat zij weet wat er leeft onder haar inwoners, ook onder hen die niet participeren of anderszins op de voorgrond treden” staat er in de inleiding van dit adviesrapport van de Raad van State.
De trieste en alarmerende conclusie echter van het rapport is dat, zoals Kok het goed samenvat, “het burgerparticipatie-beleid van het ministerie aan alle kanten rammelt: een fatsoenlijke onderbouwing ontbreekt, de hooggespannen verwachtingen zijn nergens op gebaseerd en over diverse risico’s is niet nagedacht.”
Toch is het hele participatiecircus, met voorlichtingsbijeenkomsten, inspraakavonden en wat al niet meer, inmiddels in volle gang. Zonder verder na te denken over nut én risico’s ervan. Met als gevolg dat de hooggespannen verwachtingen waar de Raad over spreekt – meer betrokkenheid van burgers bij de politiek en besluitvorming waarin meer burgers zich echt gehoord voelen – in het geheel niet zijn waargemaakt. Integendeel, de klachten dat ‘de politiek’ toch nooit naar de mensen luistert en gewoon toch doet wat ze zelf al in gedachten heeft, zijn alleen maar toegenomen. En, erger nog, het hele beleids- en besluitvormingsproces loopt regelmatig uit in chaotische toestanden met zeer gefrustreerde burgers.
De zo mooie plannen van een nieuwe democratie zijn uitgelopen op een chaos-democratie. We hebben dat zelf onlangs in volle omvang ervaren bij de totstandkoming van het nieuwe parkeerbeleid hier in Zandvoort. Inclusief doodsbedreigingen en dreigementen met fysiek geweld van burgers die zich helemaal niet gehoord voelden.
We hebben van oudsher een representatieve democratie. Eens in de zoveel tijd kiezen burgers vertegenwoordigers aan wie zij de politieke besluitvorming toevertrouwen. In de lokale politiek zijn dat de raadsleden, die vervolgens na hun verkiezing een groep wethouders aanstellen om onder controle van de raad beleid te realiseren dat overeenkomt met de wensen van een meerderheid van die raad. Ook hebben burgers de mogelijkheid om zelf een politieke partij op te richten als zij zich niet voldoende vertegenwoordigd zien in de bestaande partijen.
Dat systeem garandeert in zekere mate dat burgers zich vertegenwoordigd voelen in de politieke besluitvorming en, niet minder belangrijk, leidt aantoonbaar tot minder chaos en frustratie bij burgers én meer effectieve beleidsprocessen dan in de participatieve democratie van vandaag de dag. De conclusie kan niet anders zijn dan dat we met dit inspraak- en participatiecircus de verkeerde weg zijn ingeslagen.
Die oude representatieve democratie was en is zo slecht nog niet. Maar dan moeten bepaalde dingen wel beter. Annemarie Kok wijst in haar artikel onder andere op meer verantwoordelijkheidsgevoel van politici, meer vakmanschap en deskundigheid en het tonen van politieke moed en daadkracht. Belangrijk, maar ze vergeet één andere vaardigheid die essentieel is voor de bestuurlijke kwaliteit en voor het verkrijgen van meer vertrouwen van burgers: morele competentie.
Politiek gaat om het eerlijk afwegen van belangen van alle betrokkenen. Dat wil in het geheel niet zeggen dat politici en ambtenaren nu oneerlijk bezig zouden zijn. Maar het goed en overtuigend afwegen van die belangen is een vak. En dat vak heet ethiek. Ik heb jarenlang les gegeven in dat vak en er vele boeken en artikelen over geschreven. Bij het eerlijk en overtuigend bepalen én communiceren van beleid, en dus ook het vertrouwen winnen van burgers, speelt ethiek een allesbeslissende rol. Ik schrijf nu kookboeken, kookrubrieken en columns als deze en nog zo wat meer, leid verder een erg gelukkig leven, maar wil onze Zandvoortse politici en de ambtenaren die zich in het zweet werken om die onwerkbare participatie telkens weer vorm te geven, met alle plezier een handje helpen bij het versterken van die onmisbare morele competentie.
